De Tweeling

Primaire gegevens

Tessa de Loo - De Tweeling, Amsterdam 1993 (75e druk, 2015), Uitgever De Arbeiderspers.

Inhoud (samenvatting)

In een kuuroord in Spa, het Thermaal Instituut, raakt de bejaarde Lotte Goudriaan geïrriteerd door een even oude, luidruchtige Duitse, die toenadering zoekt. Lotte probeert haar te mijden, maar dat mislukt en al snel blijkt dat de Duitse Anna Grosalie is, Lottes tweelingzus, van wie ze in 1922 op zesjarige leeftijd werd gescheiden. In lange gesprekken leggen de twee hun verleden bloot, Lotte eerst onwillig, Anna overenthousiast. In hun herinneringen staat de Tweede Wereldoorlog centraal.

De tweeling Bamberg werd geboren in Keulen. In de prachtige omgeving van een voormalig Casino wonen ze bij hun vader en hun tante Käthe. Maar als hun vader, net als hun moeder, aan tbc gestorven is, worden de zusjes gescheiden. Lotte komt terecht bij een Nederlandse tak van de familie in het Gooi, een vrij gelukkig communistisch gezin met nog drie dochters, waar muziek centraal staat. Anna wordt meegenomen door haar grootvader naar de voorvaderlijke boerderij in het Teutoburgerwoud, een bekrompen milieu, waaruit haar vader destijds wist te ontsnappen.

Al snel blijkt dat de gezonde, sterke Anna door haar pleeggezin als een goedkope arbeidskracht wordt gezien en als dusdanig wordt behandeld. Lotte ontsnapte aan dit lot door haar fragiele gezondheid. Anna wordt meermaals door haar tante en oom mishandeld. Een jonge pastoor trekt zich haar lot aan en zorgt ervoor dat ze wordt weggehaald door de kinderbescherming. Ze wordt in een nonnenschool geplaatst.

Lotte heeft minder zorgen. Zij heeft het materieel betrekkelijk goed, kan naar hartelust zingen en geeft zelfs recitals. Bij haar familie is het meestal gezellig, onder meer omdat veel muzikanten komen luisteren naar de uitstekende, zelf geknutselde geluidsapparatuur van haar nieuwe vader. Slechts de huwelijksproblemen van haar pleegouders, veroorzaakt door de egoïstische opstelling van haar stalinistische vader, en later diens ongeluk en ziekte, verstoren het idyllische plaatje.

Ondertussen is in Duitsland Hitler aan de macht gekomen. De Duitsers staan daar ambivalent tegenover, maar zijn aanhang wordt steeds groter. Als Anna van school komt, is Duitsland veranderd. Op een enkeling na staat nu iedereen achter de 'zondagsschilder' die het Duitse volk zoveel belooft. Anna gelooft niet in zijn ideologie, maar staat er ook niet afwijzend tegenover. Zij heeft haar eigen zorgen en gaat bij de Bund Deutscher Mädel om de katholieke verenigingen te redden en slaagt daar ook in: de BDM wordt in hun Gau als overbodig opgeheven. Pastoor Jacobsmeyer zorgt er intussen voor dat ze huishoudschool kan gaan volgen in Keulen. Vanaf dan is ze voorgoed los van haar familie.

Na die opleiding, op haar 21ste, kan ze in dienst bij de familie Stolz. Een veeleisende baan, maar ze kan er troost vinden in de ruime bibliotheek, waar ze zich intellectueel verrijkt. Het gevit en de kleinzieligheid van Frau Stolz beu, neemt ze ontslag en wordt aangeworven door de Gräfin van Falkenau: een gemakkelijker baan bij een veel menselijker opdrachtgeefster. In die periode bezoekt Lotte haar zuster op het landgoed van de Falkenaus. In plaats van een gezellige oudejaarsavond wordt dat een mislukking: de twee meisjes zijn van elkaar vervreemd.

De oorlog breekt uit en Anna leert de Oostenrijkse soldaat Martin Grosalie kennen, die ook sceptisch staat tegenover Hitler en het derde rijk. De hele oorlog lang zullen ze elkaar maar enkele keren kunnen ontmoeten.

In Nederland wordt Lottes joodse verloofde David opgepakt bij een razzia, zij zal hem nooit meer zien. De familie begint joodse vluchtelingen op te nemen. Vanaf dan staat hun oorlog in het teken van de angst om ontdekt en opgepakt te worden. De hongerwinter slaat toe. Meer dan eens moet Lotte op pad om voedsel te zoeken en dat zijn zelden aangename avonturen. De rest van het leven bestaat uit het smokkelen van vluchtelingen, het luisteren naar illegale zenders, het lezen van verboden kranten en het samentroepen met de onderduikers.

Anna is haar werkgevers gevolgd naar een groot kasteel in Pruisen. Dat vervallen bouwwerk zal ze met de hulp van Poolse en Russische dwangarbeiders helemaal opknappen. Zij lijkt de enige die zich ten opzichte van alle partijen menselijk gedraagt. Tijdens een van zijn verloven trouwt ze met Martin. Die rept met geen woord over de oorlogsgruwelen in Rusland. Ondertussen rukken de geallieerden en de Russen op. Op verzoek van Martin vertrekt Anna naar Wenen. Enige tijd na hun laatste samenzijn wordt zij op de hoogte gesteld van zijn dood. Na een inzinking dient ze zich aan als verpleegster. De rest van de oorlog zal ze slachtoffers en gewonden verzorgen.

Bij Lottes familie wordt angstig en ongeduldig het eind van de oorlog afgewacht. Hoewel tegen haar natuur van dienstbaarheid in, beseft Anna langzamerhand wat voor gruwelen, excessen en onrechtvaardigheden het Duitse leger heeft veroorzaakt, ook voor het Duitse volk. Als Rodekruiszuster moet ze van hier naar ginder, maar zelden komt ze menselijkheid tegen. Na de oorlog worden zowel Lotte als Anna geconfronteerd met de Amerikanen. Anna heeft er slechte herinneringen aan: hoewel de oorlog eindelijk voorbij is, voelt ze duidelijk het stigma van het Duits-zijn. Zelfs in de behandeling van het graf van haar man wordt haar onrecht gedaan, in dit geval door de katholieke kerk. Ze komt terecht in de kinderopvang, in de buurt van haar familie, waar ze dan ook voorgoed mee afrekent.

Lottes familie valt uit elkaar; er wordt volop getrouwd en veel joden emigreren naar Amerika. Lotte trouwt met Ernst Goudriaan, een bij hen ondergedoken vioolbouwer. Ook na de oorlog ontmoeten de zussen elkaar een keer: Anna komt naar Nederland, maar nu is het Lotte die van geen communicatie wil weten.

De gesprekken tussen de oude dames zijn intens. Aan het eind van het verhaal sterft Anna bij het nemen van een kuurbad.

Lannoy, L., & van der Pol, S. (z.d.). De Tweeling. Geraadpleegd op 12 maart 2020, van https://scholen.uittrekselbank.nbdbiblion.nl/detail/360669/de-tweeling

De verdieping

Compositie en tijdsverloop

Het verhaal speelt zich af een paar jaar na de tweede wereldoorlog, maar er zitten heel veel flashbacks in. De flashbaks zijn naar de tijd voor WWII en tijdens de oorlog. Dit kan gezien worden aan de onderverdeling van het boek:

Deel 1: Interbellum

Deel 2: Oorlog

Deel 2: Vrede

Het verhaal speelt zich in de flashbacks wel chronologisch af, het vertelt de ervaringen van Anna en Lotte gedurende deze drie periodes. De flashbacks storen niet tijdens het lezen van het verhaal omdat het hele grote flashbacks zijn.

Ruimte

Het verhaal speelt zich in meerdere plaatsen af. De belangrijkste plaats is het kuuroord waar Anna en Lotte verblijven in Spa in België. Verder spelen de levens van Anna en Lotte zich af op verschillende plaatsen omdat ze gescheiden zijn van elkaar toen ze zes jaar oud waren. Voordat ze gescheiden werden woonden ze samen in de Duitse stad Keulen. Anna werd naar haar oom en tante in Zuid-Duitsland gestuurd, dichtbij het Teutoburgerwald. Lotte werd naar het Gooi in Nederland gestuurd.

De wijze van vertellen

De verteller in het verhaal is een alwetende verteller. Dit verteller heeft geen rol in het verhaal, maar weet wel alle gedachten van de hoofdpersonen te vertellen. Van Lotte en Anna krijg je wel informatie over wat ze denken en voelen, maar omdat de verteller geen rol heeft in het verhaal, krijg je enkel feiten en geen meningen.

Thema

Het thema van het boek is familie, oorlog en hereniging. De twee zussen komen na een hele lange tijd weer bij elkaar bij het kuuroord, dit is een hereniging. Eerder in het boek waren ook al twee (mislukte) herenigingen, dit laat zien dat familie hoe dan ook altijd weer terug bij elkaar komt. Een zin die het thema van het boek goed beschrijft is: “De onontkoombare familieband bleef zijn rechten opeisen, of ze wilden of niet. Iets dwong ze steeds maar tegen de stroom in te blijven roeien, in elkaars richting – de een in actieve veroveringszucht, de ander als willoos slachtoffer van een ergerlijk soort aantrekkingskracht waaraan ze geen weerstand kon bieden.” (bladzijde 444)

Personages

Lotte Goudriaan:

Lotte is 74 jaar en geboren in Keulen in Duitsland. Zij lijdt aan artrose en ze is de tweelingzus van Anna Grosalie. Nadat beide ouders kort na elkaar overleden zijn, wordt de tweeling gescheiden en wordt Lotte meegenomen naar het Gooi in Nederland. Ze groeit op in Nederland en ze voelt zich dan ook een echte Nederlander. Ze trouwt met twee mannen die allebei joods waren. Haar verloofde overlijdt in de Tweede Wereldoorlog, dit zorgt ervoor dat ze uiteindleijik met Ernst trouwt. Na de Tweede Wereldoorlog wil ze niks meer met Anna en Duitsland te maken hebben. Ze vindt het moeilijk om Anna weer toe te laten in haar leven nadat ze elkaar in het kuuroord ontmoeten. Lotte is een stuk stiller dan Anna maar durfde wel tegen haar in te gaan. Ze wilde niet toegeven aan dat er meerder kanten aan de oorlog zaten, waar Anna wel in geloofde. Lotte hield zich vooral wat meer op de achtergrond, ze was wat rustiger, dit is ook te merken in de verhalen die over hun jeugd werden verteld. Ze is een flat character.

Anna Grosalie:

Anna is ook 74 jaar en geboren in de stad Keulen in Duitsland. Zij lijdt net als haar zus ook aan artrose. Nadat beide ouders kort na elkaar overleden zijn, wordt de tweeling gescheiden en wordt Anna meegenomen naar het Duitse platteland, waar ze bij haar oom en tante opgroeit. Haar oom en tante zijn erg strenge voor Anna en daarom is het voor haar onverdraaglijk. Anna’s man overlijdt tijdens de Tweede Wereldoorlog. Anna wil dolgraag weer in contact komen met Lotte en wil haar alles vertellen. Anna is een sterke liefdevolle vrouw die weet wat ze wil. Ze heeft wel een duidelijke mening en zat vol overtuiging om Lotte te laten zien dat er niet maar een kant aan de oorlog zat. In het verhaal overlijdt zijn uiteindelijk in het kuuroord. Ze is een round character.

Titel, ondertitel en motto

Titelverklaring

De titel “De Tweeling” slaat op de hoofdpersonen uit het boek. De tweeling Anna en Lotte.

Ondertitel

De Tweeling heeft geen ondertitel

Motto

Op de vijfde bladzijde van het boek, voordat het echte verhaal begint, is er een motto te vinden. Het motto die op deze bladzijde staat is als volgt:

“Die Welt ist weit,

Die Welt ist schön,

Wer weiss ob wir uns wiedersehen.”

 

Dit motto is in het Duits geschreven omdat het over twee Duitse vrouwen gaat. De vertaling van het motto is als volgt:

“De wereld is groot,

De wereld is mooi,

Wie weet of wij elkaar terugzien”

Dit motto is een verwijzing naar de scheiding tussen Anna en Lotte. De vraag is of de tweeling elkaar ooit nog terug gaan zien en dit gebeurd dus in het kuuroord.

Keuzeopdracht

Email naar Lotte:

Beste Lotte,

Gecondoleerd met het verlies van uw zus. Ik wens u heel veel sterkte toe. Wat jammer voor u dat u maar zo’n korte tijd van de hereniging van uw zus heeft kunnen genieten. Dat moet best zwaar zijn. Ik stuur deze e-mail omdat ik een vraag heb. Als u had geweten dat uw zus in de nabije toekomst was overleden, was u dan meer open geweest voor haar ideeën? Had u nog iets willen zeggen tegen haar? Had u gewild dat u iets minder bot geweest naar uw zus en geluisterd naar haar verhalen over de oorlog? Ik hoop dat dit niet heel gemeen overkomt van mijn kant. Ik ben namelijk erg benieuwd naar uw antwoorden en wil op geen enkele manier u beledigen of kwetsen. In het geval dat u spijt heeft heb ik nog een aantal vragen. Kan u dit zien als een levensles, dat je altijd aardig moet blijven voor mensen omdat je nooit weet wanneer ze er niet meer zijn? U bent nooit te oud om te leren en iedereen maakt fouten. Ik hoop dat u voortaan eerst naar mensen luister voordat u oordeelt over hun mening. Ik wens u heel veel sterkte en een gezond leven toe! Mag u de rest van uw leven gelukkig blijven en weinig tegenslagen tegenkomen!

Met vriendelijke groet,

Juliet van Bezooijen

Literaire vorm

Het hoofdgenre van het boek is proza.

Mening:

Ik vond “De Tweeling” een erg interessant boek om te lezen. Ik houd niet zo van geschiedenis alleen de Tweede Wereldoorlog is een onderwerp wat mij altijd al geïnteresseerd heeft. Het was mooi om te lezen hoe de oorlog werd meegemaakt vanuit twee verschillende perspectieven. Ik raad het boek zeker aan!